به گزارش اقتصادما،، با وجود گذشت بیش از یک دهه از طرح جهانی «جاده ابریشم نوین» یا همان ابتکار کمربند و جاده چین (BRI)، هنوز نام ایران در فهرست اصلی کشورهای بهره‌مند از مزایای راهبردی این پروژه دیده نمی‌شود. اکنون و در میانه اظهارات جدید رئیس جمهور درباره امکان اتصال به این شبکه از طریق پاکستان و کریدور جنوب شرقی کشور، این سؤال مطرح است؛آیا مسیر جدید می‌تواند جبران عقب‌ماندگی‌های گذشته را بکند یا سرنوشت آن هم مانند تجربه‌های قبلی در سرخس، بندرعباس و کریدور شمال ـ جنوب، در هاله‌ای از ابهام باقی خواهد ماند؟

طرح جاده ابریشم نوین و جایگاه ایران

جاده ابریشم نوین، پروژه‌ای عظیم با سرمایه‌گذاری صدها میلیارد دلاری از سوی چین است که از طریق مسیرهای زمینی و دریایی، شرق آسیا را به خاورمیانه، اروپا و آفریقا متصل می‌کند. این طرح شامل شش کریدور اصلی است که از جمله آن‌ها می‌توان به کریدور چین ـ آسیای مرکزی ـ اروپا، کریدور چین ـ روسیه، و مهم‌تر از همه کریدور اقتصادی چین ـ پاکستان (CPEC) اشاره کرد که از استان سین‌کیانگ چین آغاز می‌شود و به بندر گوادر در پاکستان می‌رسد.

جمهوری اسلامی ایران با توجه به موقعیت ژئوپولیتیکی ممتاز خود، می‌تواند حلقه واسط میان شرق و غرب باشد، اما در عمل، ایران تا امروز نقش مؤثری در زنجیره اصلی این پروژه ایفا نکرده و حتی در برخی مسیرها، عملاً به حاشیه رانده شده است.

تلاش‌های ناکام برای اتصال از مسیرهای شمال‌شرقی

در سال‌های گذشته، تمرکز اصلی سیاست‌گذاران ایرانی برای اتصال به جاده ابریشم، بر مسیرهای شمال‌شرقی مانند سرخس، اینچه‌برون، بندرعباس و راه‌آهن شمال ـ جنوب بوده است. پروژه‌هایی مانند؛

اتصال راه‌آهن ایران به ترکمنستان و قزاقستان

راه‌آهن خواف ـ هرات برای دسترسی به افغانستان و در ادامه آسیای مرکزی

طرح توسعه بندر چابهار با هدف رقابت با بندر گوادر پاکستان

همگی در چارچوب این تلاش‌ها تعریف شده بودند، اما چالشهایی مثل ضعف در تأمین مالی، بروکراسی داخلی و ناهماهنگی در سیاست‌گذاری خارجی موجب شد ایران از فرصت‌ها استفاده مؤثر نکند، نتیجه این شد که کشورهایی مانند آذربایجان، قزاقستان و حتی امارات جایگزین مسیرهای ایران در برخی شقوق طرح شدند.

مسیر جنوب‌شرقی؛ سیستان و بلوچستان و فرصت اتصال به CPEC

در هفته‌های اخیر، بار دیگر نگاه‌ها به جنوب شرق کشور و استان سیستان و بلوچستان معطوف شده است. با توجه به هم‌مرزی ایران با پاکستان و توسعه کریدور اقتصادی چین ت پاکستان (CPEC)، برخی کارشناسان این مسیر را یک نقطه اتصال بالقوه برای ورود ایران به جاده ابریشم می‌دانند.

همچنین حمایت ویژه پاکستان در جنگ 12روزه تمایل مسئولان به گسترش ارتباطات تجاری و اقتصادی با این همسایه جنوب شرقی را افزایش داده است.

سفر اخیر دستیار ویژه رئیس‌جمهور به بنادر خشک مشهد و یزد و همچنین حضور وی در سیستان و بلوچستان، از نشانه‌های فعال شدن نگاه جدیدی به این مسیر است، علاوه بر این، اظهار اخیر دکتر پزشکیان رئیس‌جمهور که اعلام کرد؛ «از طریق پاکستان می‌توان به پروژه راه ابریشم جدید متصل شد»، از حمایت سطح عالی دولت برای پیگیری این اتصال حکایت دارد.

به‌خلاف مسیرهای شمال‌شرقی، کریدور جنوب‌شرقی دارای مزیت‌هایی چون نزدیکی به آب‌های آزاد، دسترسی به بندر گوادر، و فرصت ایجاد پیوند مستقیم با چین از مسیر زمینی و دریایی است، همچنین، سرمایه‌گذاری‌های اخیر در زمینه ایجاد بنادر خشک، خطوط ریلی جدید، و مناطق آزاد مرزی در استان‌های جنوبی، پتانسیل اجرایی مسیر را بالا برده است.

آیا این مسیر سرنوشت متفاوتی خواهد داشت؟

با وجود امیدهای تازه، مسیر اتصال ایران به جاده ابریشم از طریق پاکستان با چالش‌هایی نیز مواجه است، از جمله:

عدم عضویت رسمی ایران در پروژه BRI: به‌خلاف برخی همسایگان، ایران هنوز به‌طور رسمی به این طرح متصل نشده است.

عدم توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل در شرق کشور: بخش‌هایی از خطوط ریلی و جاده‌ای استان سیستان و بلوچستان هنوز نیاز به سرمایه‌گذاری گسترده دارد.

رقابت با پروژه‌های موازی: کشورهایی مانند ترکیه، آذربایجان و حتی عراق تلاش دارند مسیرهای جایگزین برای انتقال کالا از چین به اروپا پیشنهاد دهند.

با این حال، برخی کارشناسان معتقدند اگر دولت بتواند از ظرفیت همکاری سه‌جانبه ایران ـ پاکستان ـ چین بهره بگیرد، و با ایجاد یک ساختار هماهنگ برای توسعه منطقه‌ای در سیستان، این مسیر می‌تواند نه‌تنها ایران را به راه ابریشم متصل کند، بلکه جنوب شرق کشور را نیز از حاشیه توسعه خارج سازد.

اتصال ایران به جاده ابریشم از مسیر پاکستان، گرچه ایده‌ای جدید نیست، اما در صورت پیگیری منسجم می‌تواند نتایج متفاوتی از تجربه‌های قبلی داشته باشد. شرط موفقیت این مسیر، درک درست از الزامات ژئوپولیتیکی، هم‌گرایی با ابتکارهای منطقه‌ای، و تسریع در توسعه زیرساخت‌های شرق کشور است.

اکنون که بار دیگر دولت به این مسیر توجه نشان داده است، ضروری است با یک برنامه عملیاتی و مشارکت بخش خصوصی و نهادهای منطقه‌ای، ایران بتواند جایگاه ازدست‌رفته خود در شاهراه تجارت جهانی را بازیابد.